Fråsegn frå Odda-konferansen

STYRK KOMMUNEØKONOMIEN!

1. Oddakonferansen 2025 meiner at regjeringa sitt framlegg til statsbudsjett for 2026 ytterlegare vil svekkje kommuneøkonomien i Norge. Kommunane og fylkeskommunane treng minst 15 milliardar meir i statlege overføringar for å hindre store kutt i kommunale velferdsoppgåver og viktig infrastruktur i fylkeskommunane (t.d. kollektivtrafikken og fylkesvegane). I 2024 gjekk 206 kommunar, altså 58% av kommunane, med underskot. I 2023 var talet 157. Utan eit kraftig løft for kommuneøkonomien i statsbudsjettforhandlingane i Stortinget i haust fryktar Raudt at situasjonen vil bli kritisk i kommunane og fylkeskommunane. I staden for meir velferd og betre tenester, som mange parti lova i valkampen, legg regjeringa opp til nye, større velferdskutt.
   
   Kommunesektoren sin interesseorganisasjon (KS) har alt skildra den økonomiske situasjonen i kommunane som meir alvorleg enn på mange år. No ser vi at kommune etter kommune og fylkeskommune (etter fylkeskommune) planlegg store kutt i viktige budsjettpostar for 2026. Dette er ikkje snakk om lokale eller individuelle problem, men om svikt i dei statlege økonomiske rammene for heile sektoren sidan 2024–2025. Denne svikten blir i stor grad vidareført av AP-regjeringa sitt budsjettforslag inn i budsjettåret 2026. Å «løyse» dette gjennom at den enkelte kommune og fylkeskommune kuttar i tilbodet sitt er difor feil veg å gå.
   
   Inntektsrammene for kommunesektoren i statsbudsjettet for 2026 må auke kraftig før statsbudsjettet for 2026 blir endeleg vedtatt i Stortinget i desember. Det må setjast stor kraft bak kravet om at det er rammene som må auke for å hindre dramatiske kutt i tilbodet til innbyggjarane.
2. Ei særskild utfordring for kommunane og fylkeskommunane er det sokalla premieavviket, eit avvik mellom kva kommunane og fylkeskommunane faktisk har dekka. Dette avviket har blitt akkumulert over mange år og utgjer idag 66 milliardar kroner som staten skuldar kommunane og fylkeskommunane. Dette har fått store negative konsekvensar for utrekninga av rammetilskotet frå staten til kommunaneog fylkeskommunane - ettersom premieavviket ikkje er tatt med som ein utgiftspost for kommunane, men ei fiktiv «kortsiktig fordring» til staten. Ulike regjeringer har forsikra at denne fordringa vil bli betalt av staten krone for krone ved at staten skal dekke kommunane sin utgiftsføring gjennom sokalla amortisering. Men dei årlege premieavvika har vore enda større, og kommunane sine udekte utlegg har vokst vidare. Premieavviket har totalt sett auka i kommunesektoren. Dette er øydeleggjande for styringa av kommunane sin økonomi, noe fleire kommune- og bystyre alt har peika på. I regjeringa sin kommuneproposisjon for 2026 vart det varsla ein kompensasjon for vekst i pensjonskostnader frå og med 2026. Dette er òg omtalt i kommunekapitlet til statsbudsjettet for 2026. Men staten sitt etterslep i dekkinga av dei 66 milliardane som kommunene har betalt utan at staten har rekna dei med i rammetilskota, står de ikkje noko om. Raudt krev at det i samband med statsbudsjettet for 2026 blir vedtatt ein forpliktande plan for full statleg dekking av det oppsamla premieavviket i løpet av denne stortingsperioden. Inntil alt er dekt, må staten betale renter til kommunane for det som ennå ikkje er dekt.
3. Ei anna stor utfordring for kommunesektoren er demensomsorgen. Demens er i ferd med å bli ein alvorleg folkesjukdom. I dag er det over 100 000 med demens i Norge, og talet er venta å stige med 50% innan 20 år. Behovet for forskning, førebyggjande arbeid og ulike hjelpe- og pleietilbod er alt i dag underfinansiert. Mange kommunar som har skrive under på erklæringa til Nasjonalforeningen for folkehelse om å bli eit demensvenleg samfunn, manglar både midlar til dagsentertilbod,avlastningsplassar og heildøgns omsorgsplassar tilpassa for demente, samt nok kvalifiserte fagfolk. Statsbudsjettet for 2026 innheld ikkje ei målretta styrking av demensomsorga i heile landet. Raudt meiner at det i denne stortingsperioden trengs eit nasjonalt demensløft for å møte desse utfordringane.
4. Raudt er òg sterkt uroa for den stadig aukande vikarbyråbruken og det høge sjukefråværet innan kommunesektoren. Dette skuldast både svekka kommuneøkonomi, for låg grunnbemanning og store rekrutteringsutfordringar, ikkje minst i distrikta. Då er det feil medisin å leggje ned skular, barnehagar og SFO-tilbod. I staden meiner Raudt at det er behov for ein nasjonal motoffensiv for å kunne erstatte spinndyre vikarbyrå med fleire eigne fast tilsette, kombinert med sterkare nasjonale verkemedel for at fleire flyttar frå pressområda og storbyane til distriktskommunar der verdiskapinga er stor og det er stor mangel på arbeidskraft.
5. Kommunar med særleg høg industrirelatert aktivitet og ikkje-fastbuande innleigd arbeidskraft i rotasjon, opplever til tider auka pågang og press på beredskapen i kommunen. Det er stort trykk på fleire av de kommunale tjenestene som legevakt, ambulansetjeneste, brann og politi.
   
   Odda konferansen krever at disse kommunene blir direkte kompensert med en andel av kjeldeskattordninga.
6. Kamp mot auka økonomiske og geografiske forskjellar i samfunnet, som er ei hovudsak for Raudt, er heller ikkje tydeleg prioritert i AP-regjeringa sitt statsbudsjettforslag for 2026. Tvert imot er det fleire forslag som vil auke fattigdom og distriktsnedbyggjing om desse forslaga blir vedtatt. Raudt vil invitere dei andre partia på raud-grøn side til å styrke – ikkje svekkje – kampen mot fattigdom, utanforskap og sentralisering i forhandlingane om statsbudsjettet for 2026.
7. Mange kommunar opplever at globale klimaendringane og ekstremvær gir store ekstraordinære utfordringar med styrtregn, flaum og ras, havstiging og øydeleggjing av infrastruktur (m.a. vegar, avlaup og offentlege bygg). Dette må etter Raudt sitt syn staten fullt ut kompensere gjennom romslegare støtteordningar etter søknad. Dagens erstatningsordningar må aukast kraftig f.o.m. statsbudsjettet 2026. Dette må òg inkludere økonomisk støtte til førebyggjande tiltak. Det må ikkje vere kommunane og fylkeskommunane som sit att med desse rekningane. Utan at staten tar hovudansvaret vil det vere økonomisk umogleg for kommunane å etterleva Plan- og bygningslova frå 1. januar 2024 på dette området.
8. Raudt er sterkt bekymra for underfinansieringa av fylkeskommunane. Det kjem til å skape store konsekvensar og ein rasering av velferdstenestene som fylkeskommunane tilbyr. Den vidaregåande opplæringa kjem til å bli råka hard. Skulane våre til å bli samanslått, lagt ned, sentralisert og privatisert. Viktige tiltak og tilsette som ikkje jobbar direkte med undervising, som skulepsykologar og miljøarbeidarar, kjem til å bli kutta. Elevane som me må støtte mest, kjem til å bli svikta.
   
   Underfinansieringa av fylkeskommunane er og ein reel trugsel mot tannhelsereforma. Tannhelsetenesta er allereie i stor grad privatisert. Ein fortsetting av underfinansieringa kjem til å føre til ein privatisering av, sentralisering av og nedlegging av tannhelsekontor. Å ha ein offentleg og desentralisert tannhelseteneste er naudsynt for å ha ei tannhelseteneste for alle, og det er ikkje foreinleg med den underfinansieringa som finner stad i dag.
   
   Ikkje minst gjeld dette det store etterslepet på fylkesvegane og manglande tilskot til kollektivtrafikken. Om ikkje dette blir retta opp i statsbudsjettet for 2026,vil resultatet kunne bli nedlagde ferje-, båt-og bussruter og / eller høgare kollektivtakstar. Dette vil både vere usosialt og miljømessig og distriktspolitisk uakseptabelt. Dette vil ytterlegare forsterke sentraliseringspolitikken i landet.
9. Odda-konferansen 2025 ber Raudt si nye stortingsgruppe og landsstyre om å vere med på å fylgje opp desse vedtaka!
10. Odda-konferansen 2025 oppmodar til eit kommuneopprør, som må reisast hausten 2025, og som må drivast vidare heilt til kommune-Noreg får forsvarlege økonomiske rammer!